Przemiany granic kościelnych

Proces kształtowania się kościelnych struktur terytorialnych ściśle uzależniony był od zmian zachodzących w granicach lokalnych organizmów państwowych. W wyniku tych kilkuwiekowych przemian wykształciła się struktura diecezjalna, która bez większych zmian przetrwała od średniowiecza aż do końca XVIII wieku. W jej obrębie okolice Lubaczowa i późniejszego Niemirowa znalazły się na północno-wschodnich krańcach diecezji przemyskiej obrządku wschodniego, a od 2 połowy XIV wieku także obrządku zachodniego.

Za administracją diecezjalną szła w parze struktura niższego szczebla. Parafia obrządku wschodniego w Lubaczowie posiada średniowieczną genezę, ale poświadczona jest źródłowo dopiero w połowie XIV wieku. Z kolei lubaczowska parafia obrządku zachodniego istniała już w latach 80. XIV stulecia. Obydwie jednostki obejmowały pierwotnie cały powiat, łącznie z jej wschodnią częścią leżącą obecnie po ukraińskiej stronie granicy.

Ze stopniowym rozwojem osadnictwa szła rozbudowa struktur parafialnych obydwu obrządków chrześcijańskich. Na przełomie XV i XVI wieku na obszarze współczesnych gmin partnerskich istniało już prawdopodobnie co najmniej kilkanaście parafii ruskich, w tym w Baszni, Szczutkowie, Krowicy, Drohomyślu, Hruszowie, Nahaczowie, Smolinie i Wróblaczynie. Daty założenia większości z tych jednostek nie są niestety znane. Pierwszą źródłowo poświadczoną jednostką tego typu jest parochia w Niemirowie, wzmiankowana w 1557 roku. Część parafii mogła być zapoczątkowana znacznie wcześniej lub poprzedzona była funkcjonowaniem monasterów (Basznia, Szczutków, Niemirów, Smolin).

Sieć parafii obrządku zachodniego na omawianym terenie była znacznie rzadsza. Do kościoła w Lubaczowie stopniowo dołączyły inne świątynie łacińskie zawężając teren tej średniowiecznej parafii ściśle do okolic Lubaczowa. Na wschód od tego ośródka, stosunkowo wcześnie, zapewne już w latach 1480-1490, powstała parafia w Niemirowie. O ile parafia lubaczowska utrzymała swe związki z diecezją przemyską, to parafia niemirowska od samego początku zaczęła ciążyć do archidiecezji lwowskiej.

Sytuacja pod względem granic diecezjalnych była na tym terenie bardzo interesująca. Obok diecezji i eparchii związanych z ośrodkami w Przemyślu i Lwowie, na linii Roztocza (Narol, Płazów, Potylicz), rozciągały bowiem swe zwierzchnictwo obydwa - prawosławne i łacińskie - biskupstwa chełmskie. Okolice Lubaczowa i Niemirowa stały się więc miejscem styku trzech diecezji dwóch odłamów Chrześcijaństwa. Sytuacja ta utrzymała się do końca epoki nowożytnej.

W XVI wieku dalszemu wzmocnieniu uległa sieć duszpasterska Cerkwi Wschodniej. Jej rozwojowi nie przeszkodził ostry spór, jaki zarysował się po zapoczątkowaniu w 1596 roku unii między wyznawcami Wschodniego i Zachodniego Chrześcijaństwa. Stuletnie zmagania między prawosławnymi i unitami zakończyły się ostatecznie na przełomie XVII i XVIII wieku przystąpieniem eparchii przemyskiej i lwowskiej do związku z Kościołem rzymskim. W okresie ostrych sporów religijnych można odnotować powstanie na interesującym nas terenie dwóch monasterów w Hruszowie (1624r.) i Szczepłotach (1626r.). Z kolei w ciągu XVII i XVIII wieku między Lubaczowem, a Niemirowem przybyły parafie ruskie w Lipowcu (1636r.), Sieniawce (1702r.) i Kłonicach (1744r.).

Po upadku I Rzeczypospolitej nastąpiły ważne zmiany, które objęły zarówno sieć parafialną i dekanalną, jak również diecezjalną obydwu obrządków. Lubaczów i Niemirów utrzymały swój związek w ramach dekanatu lubaczowskiego i greckokatolickiej eparchii przemyskiej. Jednocześnie od 1787 roku obydwie parafie znalazły się w obrębie dekanatu lubaczowskiego i archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego.

Kolejne zmiany nastąpiły w 1 tercji XX wieku. Objęły one sieć dekanalną Cerkwi Greckokatolickiej. W 1921 roku przeprowadzono reorganizację dekanatów, znacznie zwiększając ich liczbę. Parochie z obecnego terenu gminy lubaczowskiej i niemirowskiej weszły w skład dekanatów w Lubaczowie, Niemirowie i Krakowcu. Pewne ożywienie nastąpiło również w zakresie struktur parafialnych Kościoła Rzymskokatolickiego. W latach 30. XX wieku na terenie starej, średniowiecznej parafii w Lubaczowie wydzielono ekspozyturę w Baszni Dolnej oraz wzniesiono kaplicę w Krowicy Samej.

Zasadnicze zmiany w wykształconej przez setki lat strukturze diecezjalnej i parafialnej przyniosła II wojna światowa. W wyniku decyzji władz komunistycznych likwidacji uległy struktury Cerkwi Greckokatolickiej zarówno na terenie Polski, jak i na sowieckiej Ukrainie. Wierni zostali objęci przez cerkiew prawosławną. Faktycznej likwidacji uległ również Kościół Rzymskokatolicki na terenach ukraińskich. Funkcjonowały tu tylko nieliczne świątynie tego obrządku. Dopiero przemiany polityczne na przełomie lat 80. i 90. XX wieku doprowadziły do odrodzenia się obydwu obrządków na niepodległej Ukrainie i Cerkwi Greckokatolickiej w Polsce. Z powodu jednak powojennych zmian w strukturze wyznaniowej tylko nieliczne świątynie wróciły do swych dawnych funkcji. Wśród nich są: cerkiew greckokatolicka w Lubaczowie i rzymskokatolicki kościół w Niemirowie (parafia w Jaworowie). W samym Niemirowie i w jego okolicach wierni obrządku wschodniego utrzymują obecnie związki z Cerkwią Greckokatolicką lub Prawosławną.