Szlak horyniecki Radruż Zobacz wszystkie zdjęcia »

Radruż

W sąsiedztwie Horyńca-Zdroju położona jest niewielka dziś osada Radruż. W centralnej części miejscowości, nad potokiem Radrużka, znajduje się jeden z najcenniejszych zabytków architektury drewnianej na terenie Polski – zespół cerkiewny p.w. św. Paraskewy. Głównym elementem tego kompleksu sakralnego jest drewniana cerkiew wniesiona w końcu XVI wieku. Jest to już zapewne kolejna świątynia w dziejach osady, której korzenie sięgają co najmniej XV wieku. Radruż należał do najbardziej zasobnych wsi starostwa lubaczowskiego, którego granice sięgały aż południowego przedpola Roztocza.

Przypuszcza się, że fundatorem radrużańskiej cerkwi był starosta lubaczowski Jan Płaza sen., aktywny uczestnik życia politycznego za panowania Zygmunta Augusta i Stefana Batorego. W końcu XVI wieku trwał jeszcze złoty wiek dziejów i kultury wielonarodowej Rzeczypospolitej. Cerkiew w Radrużu, dzięki swej monumentalnej i pełnej harmonii architekturze, jest tego dowodem. Świątyni przypadło również w udziale odegrać ważną rolę w okresie siedemnastowiecznych wojen, szczególnie podczas najazdu tatarskiego w 1672 roku.

Wówczas z losami radrużańskiej świątyni związała się postać Jana Sobieskiego ówczesnego marszałka wielkiego koronnego i hetmana wielkiego koronnego. Podczas zwycięskiej kampanii przeciwko Tatarom hetman napisał w relacji do króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, iż skierował swe siły „do Rozdruża [Radruża] skąd będąc wiadom szlaków y częstych przepraw, puściłem woysko za niemi w pogoń”. Między Radrużem, Horyńcem a Niemirowem, wzdłuż starego szlaku, 7 października Sobieski rozbił główne siły czambułu Azameta Gereja, uwalniając znaczny jasyr. Radruż i okolice, w tym zapewne pobliski Horyniec, nie były więc obce przyszłemu królowi, posiadającemu w niedalekim Jaworowie swą ulubioną rezydencję.

Z wydarzeniami historycznymi o szerszym zasięgu wiążę się jeszcze lokalny wątek - historia o brance tatarskiej zapisana w miejscowych źródłach cerkiewnych pod charakterystycznym tytułem: „Krótka historya o Kobicie z więzienia Tatarów przybyłej”. Relacja ta uzupełniona o miejscową tradycję mówi o napadzie Tatarów na wieś w 1672 roku, oblężeniu cerkwi i porwaniu w niewolę znanej z imienia i nazwiska radrużanki. Była to Maria Dubniewiczowa, wójtowa radrużańska, słynąca z nieprzeciętnej urody. Dalsze koleje losu zaprowadziły Dubniewiczową przez Kamieniec Podolski do samego Konstantynopola (ob. Stambuł), stolicy imperium osmańskiego. Tutaj została sprzedana na targu niewolników. W niewoli przebywała przez 27 lat. Po tym okresie, dokładnie w 1699 roku, zdołała szczęśliwie powrócić do swej rodzinnej wsi i według lokalnej tradycji za przywiezione skarby odnowiła zaniedbaną cerkiew. W międzyczasie jej mąż wstąpił ponownie w związek małżeński, ale jego młoda żona Katarzyna zmarła w 1682 roku, przed powrotem tatarskiej branki. Płyta nagrobna owej kobiety, położona przy cerkwi, jest obecnie jednym z najcenniejszych zabytków plastyki nagrobnej z czasów Jana III Sobieskiego, zachowanych okolicach Lubaczowa.

Kompleks świątynny w Radrużu został w 2010 roku objęty opieką Muzeum Kresów w Lubaczowie. Ze względu na swą unikatową wartość, we współpracy z Gminą w Horyńcu-Zdroju i Wojewódzkim Podkarpackim Konserwatorem Zabytków w Przemyślu, podjęte zostały prace nad jego rewitalizacją. Działania te związane są z planami umieszczenia radrużańskiego zespołu cerkiewnego na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Związany silnie z cerkwią radrużański ród Dubniewiczów cieszył się poparciem starostów lubaczowskich. Zabiegał także o opiekę króla. Aleksander Michał Lubomirski, wojewoda krakowski i starosta krakowski, ofiarował na przełomie lat 60. i 70. XVII wieku wójtowi Eliaszowi Dubniewiczowi przywilej i szereg wolności. Akt ten potwierdził sam Jan III pismem wystawionym w Jaworowie 6 lipca 1684 roku. Dwa lata wcześniej, w dokumencie wydanym 12 lutego 1682 roku również w Jaworowie, król odnowił fundację miejscowej parafii ruskiej.

Uregulowanie spraw radrużańskiej parafii obrządku wschodniego przez Jana III wiązało się zapewnie z procesem odbudowy wsi po okresie wojen. Pamiątką po tych czasach, obok samej świątyni, jest położony w jej pobliżu, przy dawnym trakcie do Potylicza, kamienny krzyż przydrożny z 1 połowy XIX wieku. W podstawy jego wysokiego cokołu wmurowany jest fragment wcześniejszego krzyża z wyrytą datą „1672”.

Radrużańska cerkiew p.w. św. Paraskewy jest jednym z najważniejszych punktów na szlaku Jana III w okolicach Horyńca. Elementem kompleksu sakralnego są również istniejące w jej pobliżu dwa cmentarze greckokatolickie wypełnione rzeźbą nagrobną bruśnieńskiego ośrodka kamieniarskiego (XIX/XX w.). Na terenie wsi znajduje się również druga, mniejsza i młodsza od poprzedniej cerkiew drewniana p.w. św. Mikołaja (1931r.). W południowej części osady występują ponadto pozostałości dawnego zespołu dworskiego (XIX/XX w.).