Szlak narolski Narol

Narol

Miasto Narol powstało na fali intensywnej urbanizacji Roztocza. Założone zostało na przełomie lat 80. i 90. XVI wieku przez Floriana Łaszcza i pierwotnie od imienia swego założyciela określane było jako Florianów. Pierwotna nazwa nie utrzymała się jednak długo, a jednym z powodów, było zniszczenie miasta dokonane przez wojska kozacko-tatarskie w listopadzie 1648 roku. Zagłada Florianowa nastąpiła po kilkudniowym oblężeniu. Według lokalnej tradycji opór obrońców, którym przewodził Jerzy Łaszcz właściciel dóbr narolskich, został według przełamany w wyniku zdrady miejscowego młynarza, który spuścił wodę ze stawów i ułatwił atak Tatarom. Zdobycie miasta i zamku właściciela wiązało się z grabieżą i mordowaniem mieszkańców i licznych uciekinierów z ziem wschodnich. Zgodnie z opinią współczesnych było to jedno z najkrwawszych wydarzeń pierwszego roku powstania hetmana Bohdana Chmielnickiego. Szczątki pomordowanych skrywają mogiły położone m. in. nad Tanwią.

Za pamiątkę tego tragicznego okresu uchodzi kamienne epitafium Jerzego Łaszcza, którego pozostałości znajdują się obecnie przy kościele narolskim. Ponadto, jeszcze wiele lat na terenie Narola odnajdywano różne kosztowności i monety, ukryte – jak należy się domyślać – w obliczu wojennej pożogi.

Kolejne spustoszenia przyniosły odbudowującemu się miastu wojska szwedzkie przechodzące przez Narol na wiosnę 1656 roku. Nie oszczędziła dóbr narolskich wojna polsko-turecka z 1672 roku, a szczególnie najazd Tatarów. Na ognie podpalonych przez nich okolicznych wsi, jak i samego Narola, skierował swe oddziały hetman Jan Sobieski. Wydzielona przez hetmana pułk jazdy pod dowództwem porucznika Krzysztofa Łasko 6 października rozbiła tu dwa zagony. Rozproszonych Tatarów ścigano do późnej nocy. Wielu utopiło się w wezbranej po deszczach Tanwi. Uwolniono wziętych w jasyr, zdobyto też wiele bydła. Następnie hetman pozwolił żołnierzom kilka godzin odpocząć i przed północą ruszył w dalszy pochód, kierując się na południowy-wschód, w kierunku widocznych nocą płonących wsi. Relację o przebiegu walk hetman przedstawił królowi w liście napisanym na postoju w Narolu.

W toczonych w połowie XVII wieku zmaganiach pewną rolę odegrał również Krupiec, niewielka osada królewska, granicząca z Narolem i Lipskiem od południa, poprzez Tanew. Istniały tu, zachowane częściowo do dziś przy cerkwi kupieckiej, umocnienia ziemne. Dostrzegł je na początku XX wieku nieoceniony Karol Notz, który napisał: „Jest za plebanią rodzaj wału, duży jakiś nasyp. Wedle podania ma to być jeszcze z czasów przed Chmielnickim”. Ponadto badacz ten zapisał: „W ogrodzie księdza ruskiego jest jakiś nasyp, o którym mówiono, że ma tam być pochowany chan tatarski”. Być może podanie to odnosi się do czasów wspomnianego wcześniej pogromu Tatarów pod Narolem.

Po tych wydarzeniach, od końca lat 70. XVII wieku, czyli już za panowania Jana III Sobieskiego, właścicielem Narola był Stefan Jan Silnicki, starosta buczniowski, chorąży podolski, rotmistrz królewski i uczestnik wypraw wojennych króla. Nowy właściciel przyczynił się także do odbudowy miasta po zniszczeniach wojennych.

Współcześnie mieszkańcy Narola upamiętnili zwycięstwo pod Narolem poprzez wzniesienie pomnika. Stanął on w centrum Narola, na skwerze przed ratuszem. Posiada formę głazu z medalionem ukazującym popiersie króla Jana III Sobieskiego. Na cokole umieszczono tablicę z napisem: „Janowi III Sobieskiemu i rycerstwu polskiemu w 300 rocznicę rozgromienia Tatarów pod Narolem i uwolnienia z jasyru 2000 jeńców - społeczeństwo Narola 6.10.1972”.

Oprócz pamiątek i śladów po czasach Jana Sobieskiego w Narolu zachowały się liczne zabytki z późniejszych czasów. W centrum Narola zwraca uwagę masywna bryła kościoła rzymskokatolickiego p.w. Narodzenia NMP (1792-1804), zabudowa rynku z ratuszem (l. 30. XX w.) i kamienną kolumną św. Floriana (1800r.). Na Krupcu w gruntownie odnowionej dawnej cerkwi greckokatolickiej (1899r.) mieści się Centrum Koncertowo-Wystawiennicze. Przy północnych granicach miasta, na terenie Narola Wsi, wznosi się swoista wizytówka Narola - późnobarokowy zespół pałacowo-parkowy Łosiów (1770-1781), obecnie odnawiany przez fundację Pro Akademia Narolense. Cmentarz z kaplicą Puzynów (1881r.) znajduje się w południowej części miasta.