Dzieje gospodarcze

Przemiany historyczne, osadnicze i kulturowe, rozgrywające się w określonej przestrzeni przyrodniczej, wpłynęły także na kształt krajobrazu gospodarczego okolic Lubaczowa i Niemirowa. Położenie na przedpolu Roztocza Wschodniego, występujące tu bogactwa naturalne i znaczne zalesienie przyczyniły się do wykształcenia wielu dziedzin rzemiosła i przemysłu, które silnie zakorzeniły się w lokalnej kulturze.

Zasoby leśne i pokłady odpowiedniego piasku szklarskiego pozwoliły rozwinąć się tu hutnictwu szkła. Do najcenniejszych przejawów dziedzictwa kulturowego Gminy Lubaczów należą obecnie cenne wyroby rzemiosła artystycznego związane z funkcjonowaniem zakładu szklarskiego w Hucie Kryształowej, niewielkiej obecnie osadzie, położonej na wschód od Lubaczowa, przy granicy z Ukrainą. Zakład ten powstał w końcu lat 50. XVIII wieku za staraniem Jerzego Augustyna Mniszcha, marszałka nadwornego koronnego, kasztelana krakowskiego i starosty lubaczowskiego. Huta była kontynuacją założonej na początku XVIII wieku wytworni istniejącej w pobliżu Brusna Starego. W nowej hucie kryształowej, podobnie jak w poprzednim zakładzie, wyrabiano najwyższej jakości naczynia stołowe, ale także żyrandole i świeczniki ze szkół kryształowego. Wyroby te, przechowywane obecnie w zbiorach muzealnych, uznawane są za jedne z najcenniejszych przykładów polskiego rzemiosła artystycznego doby baroku.

Na bazie występującego na Roztoczu Wschodnim wapienia pochodzenia morskiego już w XV-XVI wieku zaczął funkcjonować bruśnieński ośrodek kamieniarski. Główne jego centrum znajdowało się we wsi Brusno Stare, która należała do starostwa lubaczowskiego. Działalność kamieniarzy o charakterze użytkowym (kamienie młyńskie i żarnowe, elementy architektoniczne, materiał budowlany, wypalanie wapna) – wyprzedzała lub szła w parze z twórczością artystyczną, która z czasem zaczęła odgrywać coraz większą rolę. Rzeźby nagrobne i wotywne masowo wykonywane przez ludowe warsztaty kamieniarskie zdominowały pejzaż kulturowy okolic Lubaczowa, sięgając na wschodzie aż po Lwów. Z tego też kierunku płynęła główna inspiracja artystyczna dla samorodnych twórców. Apogeum kamieniarki bruśnieńskiej przypadło na 2 połowę XIX i 1 tercję XX wieku. W tym czasie w Sieniawce pod Lubaczowem działał uzdolniony artysta Wasyl Gudz (1867-1936), autor kilku nagrobków i krzyży przydrożnych (Basznia Dolna, Sieniawka, Lisie Jamy, Łukawiec). Jego styl kontynuował w naszych czasach rzeźbiarz amator Henryk Janczura (1948-2005), który wywodził się z Lisich Jam.

Odległymi tradycjami szczyci się w okolicach Lubaczowa garncarstwo. Największe znaczenie posiadał w tym zakresie ośrodek garncarski w Potyliczu (ob. na Ukrainie), zlokalizowany w drugim pod względem znaczenia mieście starostwa lubaczowskiego. Początki garncarstwa potylickiego sięgają zapewne XV wieku, w następnym stuleciu było ono już dobrze rozwinięte. Funkcjonowało jeszcze w 1 połowie XX wieku. W warsztatach potylickich wytwarzano głównie naczynia użytkowe, cenione były również tamtejsze kafle. Wyroby potylickie były bardzo cenione, zdominowały okolice Lubaczowa i rozpowszechniły się na rozległych terenach południowo-wschodniej Rzeczypospolitej.

W XIX wieku ważną rolę gospodarczą odegrał założony na zachodnich przedmieściach Niemirowa zakład uzdrowiskowy – Łazienki Niemirowskie. Funkcjonowały one w oparciu o miejscowe źródła siarczane i złoża borowiny. Uzdrowisko osiągnęło szczytowy okres rozwoju pod zarządem kilku pokoleń rodziny Krusensternów (XIX/XX w.). W końcu XIX wieku za staraniem rodziny książąt Ponińskich, a później Karłowskich podobny zakład kąpielowy rozwinął się w Horyńcu. Wzniesiono tu kilka pensjonatów i łazienki z nowoczesnymi urządzeniami balneologicznymi. Na początku XX wieku obydwa uzdrowiska - Niemirów-Zdrój i Horyniec-Zdrój, były ważnymi i licznie odwiedzanymi miejscowościami wypoczynkowymi. Kres ich działalności przyniosła II wojna światowa. Obecnie ponownie przeżywają okres rozwoju, o czym świadczy stale zwiększająca się liczba kuracjuszy.