Szlak horyniecki

Werchrata

Werchrata, jak sama nazwa wskazuje położona jest nad Ratą. Wieś sięga swymi korzeniami co najmniej późnego średniowiecza. W okresie nowożytnym należała do uposażenia wojewody bełskiego.

Za króla Jana III Sobieskiego, w 1678 roku, na słabo zasiedlonych i niedostępnych terenach w północno-wschodniej części wsi, założony został monaster bazyliański. Ulokowany został na wyniosłym wzgórzu w paśmie Goraje. Przez cały okres swego istnienia (1678-1806) zgromadzenie to odgrywało na Roztoczu ważną rolę.

Monaster werchracki powstał za staraniem o. Jowa Jamnickiego, który 11 marca 1678 roku uzyskał „konsens na zbudowanie monastera w lesie wichrackim”, wydany przez księcia Dymitra Jerzego Wiśniowieckiego, hetmana wielkiego koronnego i wojewodę bełskiego. Książę Dymitr, kuzyn króla Michała Wiśniowieckiego, był ważną postacią życia politycznego Rzeczypospolitej połowy XVII wieku. Buławę wielką hetmańską otrzymał od Jana Sobieskiego wyniesionego w 1673 roku na tron. Mimo opozycyjnego stanowiska wobec dworu królewskiego, był mężnym żołnierzem - uczestniczył w kampaniach wojennych hetmana, a później króla Jana III. Poprzez małżeństwo z siostrzenicą króla wszedł do rodziny Sobieskich.

Po śmierci księcia Dymitra województwo bełskie objął jego młodszy brat książę Konstanty Wiśniowiecki. On również interesował się Werchratą: 12 lipca 1682 roku wydal przywilej dla tutejszych kapłanów, a kilka dni później, 17 lipca 1682 roku, podczas pobytu we wsi odnowił i rozszerzył akt erekcyjny monasteru. Ten ostatni dokument został potwierdzony przez kolejnych wojewodów bełskich. W 1708 roku uczynił to Adam Mikołaj Sieniawski, hetman wielki koronny i wojewoda bełski, syn Mikołaja Hieronima Sieniawskiego, również hetmana wielkiego koronnego, towarzysza bojów Jana III. Kilka lat później, w 1715 roku, stosowny dokument wystawił również wojewoda Aleksander Łaszcz, dawny rotmistrz królewski, właściciel niedalekich Wielkich Oczu, które przejął po Andrzeju Modrzejowskim, podskarbim nadwornym koronnym, poległym w potrzebie wiedeńskiej.

Po kasacie monasteru na początku XIX wieku jeszcze przez około 150 lat istniała dawna cerkiew klasztorna (ok. 1680r.). Obecnie dużą atrakcją kulturową jest samo wzgórze monasterskie z ruinami kamiennych budowli i niewielkim cmentarzykiem wojennym z 1915 roku. Na terenie wsi istnieje dawna cerkiew greckokatolicka p.w. św. Jerzego, obecnie kościół parafialny p.w. św. Józefa Robotnika (1910r.). Interesujące przykłady rzeźby nagrobnej zgromadzone są na miejscowym cmentarzu (XIX/XX w.).