Szlak oleszycki Oleszyce

Oleszyce

Oleszyce to miasto Sieniawskich. Lokowane zostało w 1578 roku przez Hieronima Sieniawskiego, wojewodę ruskiego, starostę halickiego i kołomyjskiego. Należało obok Brzeżan na Podolu do dużego kompleksu dóbr ruskich należących do tego zasłużonego dla Rzeczypospolitej rodu. Do najwybitniejszych jego przedstawicieli należał Mikołaj Hieronim Sieniawski (1645-1683), wojewoda wołyński i hetman polny koronny, właściciel Oleszyc od połowy XVII wieku.

Mikołaj Hieronim Sieniawski był jednym z najbliższych przyjaciół i towarzyszy broni Jana Sobieskiego. Związał się z nim także więzami rodzinnymi wstępując w związek małżeński z przyrodnią siostrą Michała Kazimierza Radziwiłła, żonatego z Katarzyną Sobieską, siostrą przyszłego króla.

Sieniawski poświęcił się służbie wojskowej. Uczestniczył w niemal wszystkich wyprawach hetmana, a później króla Jana III. Brał udział w wyprawie na czambuły tatarskie w październiku 1672 roku, która przebiegała w bezpośrednim sąsiedztwie jego dóbr oleszyckich. Odznaczył się w czasie wyprawy wiedeńskiej we wrześniu 1683 roku, w której wystąpił jako hetman polny koronny. Prowadził własną chorągiew husarską, która świetnie prezentowała się przy powitaniu króla Jana III z księciem Karolem Lotaryńskim dowódcą wojsk cesarskich. Uczestniczył w naradach wojennych, stale towarzyszył królowi, często wspominany był przez Jana III w listach do królowej Marysieńki. Pod Wiedniem dowodził lewym skrzydłem wojsk polskich. Po bitwie pozostał krótko w stolicy cesarstwa, po czym pomimo choroby dołączył do króla. Trudy kampanii były przyczyną przedwczesnej śmierci hetmana w grudniu 1683 roku.

W czasie swego krótkiego życia Sieniawski nie zaniedbywał spraw politycznych w kraju, wytrwale gospodarował też w swych dobrach. W sąsiedztwie Oleszyc założył nowe miasto – Sieniawę. Na terenie klucza oleszyckiego regulował kwestie religijne swych poddanych, wystawiając dokumenty dla unickich kapłanów ruskich m. in. w Suchej Woli (1663r.), Ułazowie (1665r.) i w Oleszycach (1674r.). Temu ostatniemu nadał również godność dziekana nowo utworzonego dekanatu oleszyckiego.

W czasach Sieniawskiego Oleszyce oraz dwa przedmieścia otoczone były niezależnymi pierścieniami wałów ziemnych. Po zachodniej stronie miasta, oddzielonej od jego centrum rzeką Przerwą, istniał dwór, którego korzenie sięgają późnego średniowiecza. W okresie nowożytnym siedziba właściciela usytuowana była pośrodku ziemnych umocnień w systemie bastionowym. Wg tradycji fortyfikacje zamkowe usypane były przez wziętych do niewoli Turków i Tatarów. Zapewne sprowadził ich tu właśnie Mikołaj Hieronim Sieniawski, który wzorem Jana Sobieskiego osadzał tych orientalnych jeńców w swych dobrach.
W siedemnastowiecznych Oleszycach istniał również kościół łaciński - ośrodek samodzielnej parafii założonej jeszcze w połowie XV wieku. W latach 80. XVII wieku proboszczem oleszyckim był ks. Michał Uliński, kanonik katedralny lwowski, sekretarz króla Jana III Sobieskiego.

Współcześnie drewniany dwór Sieniawskich, przebudowany w połowie XVIII wieku, już nie istnieje - uległ zniszczeniu w czasie II wojny światowej. Po tym wyjątkowym obiekcie, uznanym przez prof. Czesława Thullie za klasyczne założenie staropolskiego dworu alkierzowego, pozostał monumentalny nasyp i pozostałości parku krajobrazowego, swego czasu jednego z najświetniejszych w dawnej Rzeczypospolitej. Najcenniejszym obiektem zabytkowym Oleszyc jest obecnie kościół parafialny p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (ok. 1530, 1906r.). W pobliżu centrum miasta istnieje też dawna cerkiew greckokatolicka p.w. św. Onufrego (1809r.). Charakterystycznym elementem starej zabudowy jest ratusz, wystawiony na środku rynku w 1727 roku. W zachodniej części Oleszyc położony jest cmentarz, a w południowej cmentarz żydowski - obydwa wypełnione zabytkowa rzeźbą nagrobną o odmiennym charakterze kulturowym (XIX/XX w.).