Szlak horyniecki Podemszczyzna

Podemszczyzna

Podemszczyzna, wieś o korzeniach sięgających XVI wieku, przez pierwsze stulecia swego istnienia związana była z dobrami cieszanowskimi. Dopiero w końcu XIX wieku włączona została do majątku horynieckiego. Istniał tutaj klasycyzujący pałac otoczony obszernym parkiem. Ostatnimi jego właścicielami była rodzina Trafasów.

Razem z sąsiednimi osadami Podemszczyzna znalazła się w październiku 1672 roku na trasie pochodu wojsk hetmana Sobieskiego przeciwko czambułom tatarskim. Z zapisków Karola Notza dowiadujemy się, że wśród dawnych mieszkańców krążyły opowieści o „bitwie, względnie walce między Brusnem, Hutą, a Podemszczyzną, którą stoczyli Polacy i Tatarzy”. W Świdnicy, przysiółku przylegającym do głównej części wsi od wschodu, zachowała się opowieść o pobycie jazdy Sobieskiego. Rycerze spoczywali w centrum osady, a swoje kopie wbili na sztorc w ziemię. Później, gdy żołnierze odjechali pozostawiwszy wbite drzewca, wyrosły z nich zachowane do dziś dorodne lipy.

Na podstawie innej miejscowej tradycji można również przypuszczać, że zachowane w zachodniej części wsi dwa kamienne krzyże, mogą pochodzić z owej „wojny tureckiej”. Mieszkańcy używali na ich określenie adekwatnej nazwy - mówili na nie „Turki”. Wykute zostały z twardego kamienia wapiennego ze złóż bruśnieńskich. Pierwotnie tego typu krzyży było we wsi co najmniej trzy lub cztery.

Podczas owej „miseri Tatarów”, jak określano w źródłach najazdy tatarskie, w tym ten z 1672 roku, doszło do zniszczenia przez najeźdźców dokumentów miejscowej parafii ruskiej, a kapłan „po unii będący” dostał się w jasyr. Po najeździe erekcja parafii została odnowiona w 1682 roku przez właściciela wsi Adama Antoniego Bełżeckiego, kasztelana przemyskiego, później bełskiego, rotmistrza królewskiego, uczestnika wypraw wojennych króla Jana III Sobieskiego.

Cenną pamiątką historyczną na terenie współczesnej Podemszczyzny jest cmentarz greckokatolicki, położony na północnym skraju wsi. Istnieje tu również miejsce po dwóch kolejnych cerkwiach drewnianych, z których pierwsza wzniesiona została około 1596 i przetrwała do 1882 roku. W tym czasie, na innym miejscu wzniesiono ostatnio istniejącą świątynię, która nie przetrwała II wojny światowej. Pamiątką po niej są ruiny dzwonnicy. W wyniku działań wojennych zniszczony został również pałac (k. XIX w.), po którym w południowej części wsi pozostał fragmentarycznie zachowany park dworski.